De demografische crisis van 'Moedertje Rusland'

Abortus is een zeer ernstige bekommernis voor de Russische overheid, daar de bevolking in de periode 1991-2011 met 5,7 miljoen mensen daalde: van 148,7 miljoen naar 143,00 miljoen.

Een VN-rapport waarschuwde dat Rusland ca. één derde van zijn inwoners zal verliezen tegen 2050 als de huidige trend niet wordt gestopt. Om de demografische crisis van – ironisch gezegd – ‘Moedertje Rusland’ tegen te gaan streeft de regering naar bevolkingsaanwas. Zo stelde president Vladimir Poetin tijdens een toespraak in 2017: “Demografie is een vitale kwestie. Ofwel blijven we bestaan, ofwel niet”.

In mei 2019 deelde de Russische kinderrechtencommissaris Anna Kuznetsova mee dat er in 2018 in Rusland 567.000 abortussen plaatsvonden. Volgens Rosstat, het statistisch agentschap van de Russische overheid, werden er – inclusief de geaborteerde kinderen – in 2018 meer dan 1,5 miljoen kinderen verwekt in het land. Dat impliceert dat ongeveer een derde van de in 2018 verwekte kinderen gedood werd. Patriarch Kirill, hoofd van de Russisch-Orthodoxe kerk, zei in mei 2019 dat de bevolking van Rusland zou stijgen van de huidige 146,8 miljoen tot 156 miljoen in 2029 en tot 166 miljoen in 2039 indien abortus zou afgeschaft worden.
​
Hoewel abortus wettelijk toegestaan is in Rusland, proberen sommige provincies dit toch in te perken. Zo verordende de gouverneur van de provincie Penza (in Centraal-Rusland) in januari 2019 burgemeesters om persoonlijk vrouwen het beëindigen van hun zwangerschap uit het hoofd te praten. Dit initiatief haalde de krantenkoppen in heel Rusland en leidde tot een publiek debat over het al dan niet afschaffen van abortus.

Wettelijk toegestane abortus kent een lange geschiedenis in Rusland. Met het oog op gelijkheid tussen man en vrouw werd de USSR in 1920 het eerste land ter wereld dat abortus legaliseerde. In 1936 verbood Sovjetleider Jozef Stalin abortus en pas in 1956 werd dit geherintroduceerd. De toenmalige wetgeving maakte abortus bijna onbeperkt beschikbaar, waardoor halverwege de jaren 1960 bij meer dan 70% van de zwangerschappen abortus gepleegd werd. Sindsdien werd dit een veelgebruikte manier van anticonceptie en gezinsplanning. Zo waren er volgens officiële cijfers van Rosstat in 1965 5.463.000 abortussen in Rusland (tegenover 1.990.520 geboorten). Het aantal geaborteerde Russische kinderen in de Sovjettijd bedraagt 2,5 keer het gecombineerde aantal (Russische) doden van tijdens de Eerste Wereldoorlog, de Russische Revolutie en de Tweede Wereldoorlog! In de periode 1956-1991 vonden er in Rusland jaarlijks gemiddeld 4,5 miljoen abortussen plaats. Officieuze bronnen schatten dat het werkelijke aantal abortussen dubbel zo veel kan zijn.

Daarom moesten burgerlijke en kerkelijke gezagsdragers na de val van het communisme de burgers heropvoeden in hun strijd tegen de cultuur van de dood. In 2005 werden bijvoorbeeld nog steeds 1,6 miljoen abortussen uitgevoerd in Rusland en 20% hiervan werd gepleegd door minderjarige meisjes. Sindsdien bleef het aantal geboorten min of meer gelijk, maar daalde het aantal abortussen sterk. Zo vonden er in Rusland in 2013 1.901.182 geboorten en 880.000 abortussen plaats.

Ondanks de aanzienlijke vermindering van het aantal abortussen sinds het midden van de jaren 1990 heeft Rusland nog steeds een van de hoogste abortuscijfers ter wereld. Vermits dit jaarlijks vermoorden van honderdduizenden ongeboren kinderen een bedreiging blijft voor Ruslands demografische stabiliteit introduceerden zowel de regering als de Russisch-Orthodoxe Kerk maatregelen voor het leven en wetgeving om het hoge aantal abortussen verder te verminderen. Overheidsmaatregelen om de demografische crisis een halt toe te roepen vormden een belangrijk onderwerp in president Poetins beleidsverklaring in 2006. Dientengevolge werd een beleidsstrategie opgesteld om tegen 2020 de negatieve trend te keren. Zo betaalt de overheid sinds 2007 een zgn. ‘moederschapskapitaal’ – d.i. een eenmalige babybonus – van omgerekend ca. 6.200 euro aan ouders vanaf het tweede kind. Ook werden de zwangerschapsuitkeringen en de kinderbijslag verhoogd.

Voorts kwam er in 2011 met de steun van de Russisch-Orthodoxe kerk een wet die voor het eerst in decennia abortus beperkte. Abortus kan sindsdien alleen nog in de eerste 12 weken na de conceptie. In geval van verkrachting kan het echter nog tot 22 weken na de conceptie en in medische noodgevallen kan het op elk moment van de zwangerschap. Deze wet verbiedt voorts gratis abortus in staatsziekenhuizen en verplicht een voorschrift voor de ‘morning-afterpil’, de toestemming van de echtgenoot (als een getrouwde vrouw een abortus wil) en de toestemming van de ouders (als een tienermeisje een abortus wil). De wet verplicht tevens een wachtperiode van 2 tot 7 dagen – afhankelijk van de duur van de zwangerschap –  zodat de vrouw in kwestie haar beslissing kan overwegen alvorens haar kind te doden. Tijdens deze wachtperiode moet de zwangere vrouw een dienst voor medische en sociale begeleiding bezoeken en zich laten adviseren door een psycholoog of maatschappelijk werkster. Het belangrijkste doel van dit advies is om de vrouw van idee te laten veranderen en haar kind geboren te laten worden in plaats van het te laten aborteren. De maandelijkse zwangerschapsuitkeringen werden verder verhoogd. Aldus wil men gunstige omstandigheden creëren zodat zwangere vrouwen hun kind effectief laten geboren worden.

Russische artsen hebben sinds 2012 het recht om te weigeren een abortus uit te voeren vanwege gewetensbezwaren. Tevens werd in 2013 een wet uitgevaardigd die reclame voor abortus verbood. Op 1 juli 2014 keurde het Russische parlement een wet goed die boetes oplegde voor illegale abortussen: omgerekend ca. 62 euro voor de moeder, ca. 274 euro voor ambtenaren of betrokken artsen en ca. 1.710 euro voor “juridische entiteiten” (waarmee abortusklinieken bedoeld worden). De bedoeling was om het hoge aantal illegale abortussen, die de wettelijk verplichte wachtperiode – 2 tot 7 dagen – bij legale abortussen omzeilen, terug te dringen. In de praktijk werd deze verplichting immers niet nageleefd omdat er geen sancties aan verbonden waren. De boetes had men oorspronkelijk liever fors hoger gezien, maar onder druk van de sterke abortuslobby werden deze aanzienlijk verlaagd. Deze wet kwam tot stand door een gezamenlijke inzet voor het leven van de Russisch-Orthodoxe Kerk, pro-life parlementsleden en vele pro-life organisaties.
De Russisch-Orthodoxe Kerk runt zelf 29 zwangerschapscrisiscentra voor alleenstaande moeders. Deze helpen jaarlijks ruim 5.500 vrouwen. Het Ministerie van Volksgezondheid opende tevens 1.500 abortuspreventiecentra en abortuspreventiekantoren in kraamklinieken en in prenatale centra. Voorts bewerkstelligde president Poetin de grootscheepse bouw van prenatale centra, die deel uitmaken van een verloskundige dienst. Deze zorgen voor medische, psychologische en morele ondersteuning. In 2018 werd bijna elke maand een nieuw prenataal centrum geopend.

Sinds jaar en dag pleit de Russisch-Orthodoxe Kerk nadrukkelijk voor het afschaffen van abortus en van wetenschappelijke experimenten op menselijke embryo’s. Haar standpunt is dat een embryo een menselijk wezen is met recht op leven en dit recht moet worden beschermd. De Kerk benadrukt dat het recht op leven, de menselijke identiteit en de persoonlijke ontwikkeling gerespecteerd moeten worden voor elk ongeboren kind vanaf de conceptie. Ze stelt bovendien dat het verkeerd is om overheidsgelden te gebruiken om mensen te doden.

In januari 2015 riep patriarch Kirill, in de allereerste toespraak voor het Russische parlement die een hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk in het post-communistische Rusland hield, de regering op om het traditionele gezin en het huwelijk nog meer te ondersteunen en overheidsfinanciering van abortus te verminderen. Hij linkte het schrikwekkende aantal abortussen aan de verwerping van morele normen in het Westen, waar abortus een langzaam ontploffende demografische bom vormt. Ruslands verzet tegen dit soort pseudo-waarden hangt volgens hem in grote mate af van de acties van het Russische parlement. De patriarch maande de parlementsleden aan om de terugbetaling van abortus uit de verplichte ziekteverzekering te halen, om adoptie aan te moedigen en om draagmoederschap te ontmoedigen. Tevens zei hij dat naast een verbod op of minstens een beperking van abortus de overheid hoogdringend werk diende te maken van het materieel ondersteunen van jonge gezinnen bij het krijgen van kinderen en door het aanleren van de juiste ethiek inzake het ongeboren leven in medische opleidingen zodat toekomstige dokters aangezet worden om geconcipieerde kinderen in leven te laten.

De Russisch-Orthodoxe Kerk wijst er tevens op dat de redenen waarom meisjes en jonge vrouwen tot abortus overgaan grondig moeten bekeken worden. Hun problemen, zoals financiële instabiliteit, vrees voor de reactie van hun ouders, sociale druk en armoede moeten aangepakt worden. Ipso facto maande patriarch Kirill politieke leiders en orthodoxe bisschoppen aan om samen te werken om huizen te bouwen voor zwangere vrouwen in elke provincie.

Het gezamenlijke resultaat van alle beleidsmaatregelen voor het leven, die in Rusland genomen werden, is aanzienlijk. Volgens de meeste recente statistische informatie daalde het aantal abortussen van 1.501.000 in 2005 over 935.000 in 2012 tot 567.000 in 2018. Ruslands deciannalange bevolkingsdaling werd gestopt en er is heden een voorzichtige demografische kentering. In 2009 was er voor het eerst in 15 jaar opnieuw enige bevolkingsgroei en dit bleef aanhouden in de volgende jaren. Ook een verbeterde gezondheidszorg, minder emigratie en economische groei droegen hiertoe bij. Tevens steeg het percentage Russen dat abortus verwerpt van 12% in 1999 tot 35% in 2019.

In het parlement bestaat een Commissie voor de Bescherming van Christelijke Waarden. Deze parlementaire commissie primo gaat na of nieuwe wetten voldoen aan de bijbelse standaarden inzake moraal en fatsoen, secundo formuleert wetsvoorstellen en tertio onderzoekt de maatschappelijke impact (inzake christelijke waarden) van bestaande wetten. President Poetin heeft reeds herhaaldelijk wetten gebaseerd op christelijke waarden toegejuicht.

Voorts blijft de Russisch-Orthodoxe Kerk regering en parlement aanmanen om abortus volledig te verbieden. Voor haar blijft het beëindigen van abortus dé absolute topprioriteit. Haar standpunt is dat abortus gelijkgesteld moet worden aan moord. Ook president Poetin zelf heeft de gezinnen reeds opgeroepen om minstens 3 kinderen te hebben. Desondanks kent Rusland nog steeds een van de hoogste abortuscijfers ter wereld en worden de meeste abortussen nog steeds gefinancierd met overheidsmiddelen.

Zolang een maatschappij de waarde van het menselijke leven niet erkent, zal het moeilijk blijven om bijvoorbeeld een nieuwe 3-kinderen-per-gezin-norm in te voeren. Ook de geschiedenis toont aan dat alleen een diepgaande culturele vernieuwing een land kan helpen om een demografische ramp te voorkomen zodra het proces van bevolkingsdaling is ingezet. Uiteindelijk is het een kwestie van geloof en bezieling die bepaalt hoeveel kinderen mensen willen krijgen. Dit kan de overheid niet zelf doen: het is de maatschappij die dat moet doen. Dit komt voort uit een samenleving en een cultuur die diep doordesemd is met de genade van het geloof. In die zin is het ook bijzonder tekenend en jammer dat de Russisch-Orthodoxe kerk echtscheiding aanvaardt. Daarmee wordt de onverbrekelijke huwelijksband, de grondslag van nieuw leven, vernietigd – tegen de expliciete woorden van Christus in.
​
Als mensen alleen maar rechten hebben en niet tegelijk worden gewezen op morele plichten, leidt dit de facto tot immoreel gedrag dat alleen eigenbelang najaagt. Patriarch Kirill zei hieromtrent reeds in 2008 tijdens een toespraak voor de VN: “In veel landen wordt vrijheid gebruikt als een excuus voor het opzetten van een commerciële industrie die de samenleving bestookt met propaganda voor een onzedig leven”. Een jaar voordien had hij al gezegd: “De Kerken staan aan de vooravond van een nieuwe scheiding: een morele. Dat we geloven in dezelfde Drieëenheid is niet genoeg. We hebben een morele basis nodig. Kerken zullen moeten kiezen. Bijvoorbeeld tussen de waarde van het gezin en de geldigheid van homoseksuele relaties”. De Russisch-Orthodoxe Kerk zegt dus dat bij rechten ook plichten horen en dat bij vrijheid ook verantwoordelijkheid hoort.